ایدز یا ویروس HIV چیست؟

ایدز (AIDS یا Acquired immune deficiency syndrome) به معنی سندرم نقص ایمنی اکتسابی می‌باشد، یک بیماری پیشرونده غیر قابل درمان و قابل پیشگیری است، این بیماری حاصل پیشرفت ویروس اچ آی وی (Human Immunodeficiency Virus) در بدن میزبان است که باعث تخریب جدی دستگاه ایمنی بدن انسان می‌گردد که خود زمینه‌ساز بروز عفونت‌های موسوم به فرصت طلب است که یک بدن سالم عموما قادر به مبارزه با آنهاست و در نهایت پیشرفت همین عفونت‌ها منجر به مرگ بیمار می‌گردد به طوری که بیماری سل عامل اصلی مرگ و میر در میان مبتلایان به ایدز در سراسر جهان است.

در سال ۱۹۸۱ هشت مورد وخیم از ابتلا به بیماری کاپوسی سارکوما، یکی از انواع خوش خیم‌تر سرطان که معمولا در میان افراد سالمند شایع است، در میان مردان همجنسگرای نیویورک گزارش شد.تقریباً همزمان با این موارد، شمار مبتلایان به یک عفونت ریوی نادر در کالیفرنیا و نیویورک بالا رفت.

با این که در آن زمان عامل شیوع ناگهانی این دو بیماری مشخص نشده بود، اما معمولا از این دو واقعه پزشکی به عنوان آغاز ایدز یاد می‌کنند.
در طی یک سال این بیماری بدون نام، گسترش زیادی داشت تا سرانجام در ۱۹۸۲ آن را ایدز نامیدند.

از سال ۱۹۸۸ به منظور افزایش بودجه‌ها و همچنین برای بهبود آگاهی، آموزش و مبارزه با تبعیض‌ها اول دسامبر هرسال (برابر ۱۰ آذر) به عنوان روز جهانی ایدز معین شده‌است، هر ساله برای این روز شعاری نیز در نظر گرفته می‌شود. ایدز معضلی پزشکی-بهداشتی است که ابعاد اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی آن بسیار گسترده‌ است.
در سال ۱۹۹۶‌، سازمان ملل متحد ایدز را نه تنها به عنوان یک مشکل سلامتی مورد توجه قرار داد بلکه آن را یک مسئله بر سر راه پیشرفت بشری برشمرد.

بیش از ۹۰ درصد موارد آلودگی مربوط به کشورهای جهان سوم و در حال توسعه‌ است. ایدز در حال حاضر چهارمین علت مرگ و میر بشر می‌باشد که پیش بینی می‌شود تا سال ۲۰۱۰ مقام اول را از آن خود نماید.

روبان قرمز، نماد بین المللی آگاهی و توجه به ایدز است.
ویروس اچ آی وی HIV
ویروس اچ آی وی عامل بروز بیماری ایدز است، هرفرد آلوده به ویروس اچ آی وی، الزاما مبتلا به ایدز نیست بلکه باید یکسری معیارهای شاخص ایدز را بروز دهد تا مشخص شود به ایدز مبتلا شده‌ است.

بیشتر بخوانید: کاربرد کاندوم های مردانه و زنانه؛ هر آنچه باید بدانید

تنها نیمی از افراد آلوده به ویروس اچ آی وی، درطی ۱۰ سال به سندرم ایدز مبتلا می‌شوند.
این زمان در افراد مختلف متفاوت است و به وضعیت سلامتی و عادات فردی افراد بستگی دارد، امروزه برخی داروها نیز به کنترل این روند کمک می‌کنند.

مکانیسم تکثیر چسبیدن :

خوشه‌های پروتئینی در سطح بیرونی ذرات ویروس، به دریافت کننده‌های پروتئینی سلول مقصد ملحق می‌شوند.

کپی ژن‌ها :

ویروس اچ آی‌ وی نمونه‌ای از اطلاعات ژنتیکی خود را کپی می‌کند.

تکثیر:

ویروس این کپی از ژن‌ها را وارد دی‌ان‌ای (DNA) سلول میزبان می‌کند. وقتی سلول میزبان شروع به تکثیر می‌کند، بخشهای تشکیل دهنده ویروس اچ‌ آی وی را نیز تکثیر می‌کند.

آزاد سازی:

بخشهای تشکیل دهنده ویروس اچ‌ آی وی در نزدیکی جداره سلول جاسازی می‌شوند. آنها یک جوانه را تشکیل می‌دهند که از سلول جدا می‌شود و به یک ذره جدید اچ‌ آی‌ وی تبدیل می‌شوند. بافت خونی هدف اصلی ایدز است.

راههای انتقال و پیشگیری
هرچند ویروس اچ آی وی در تمام ترشحات بدن فرد مبتلا (بجز عرق) وجود دارد ولی برای قابل انتقال و انتشار تنها سه راه اثبات شده‌است:

آمیزش جنسی:

شایعترین راه سرایت آلودگی، تماس جنسی است . ویروس ممکن است از فرد آلوده به شریک جنسی‌اش منتقل بشود (مرد به مرد، مرد به زن و زن به مرد). سرایت از زن به زن هم امکان دارد، آلودگی از راه تماس جنسی ۸۰ درصد کل موارد را شامل می‌شود که بیشتر از ۷۰ درصد آن از راه تماس با جنس مخالف و ۱۰ درصد آن از طریق همجنس بازی است.

هرچند در ایران این روند متفاوت است، به طوری که شایع ترین راه انتقال ایدز در ایران استفاده از سرنگ آلوده توسط معتادین تزریقی و یا انتقال خون آلوده‌است. 
تبادل خون یا فرآورده‌های آن:ویروس می‌تواند از راه مصرف خون و یا فاکتورهای انعقادی آلوده هم منتقل شود، ویروس می‌تواند از راه یک ورید (مثلا درحین تزریق وریدی) ،مقعد، واژن، آلت، دهان و سایر غشاهای مخاطی (نظیر چشم و مخاط داخل بینی) و یا بریدگی‌ها و زخم‌ها وارد بدن میزبان شود.

بیماران هموفیلی و معتادان تزریقی که از سرنگ و سوزن بطور مشترک استفاده می‌کنند از گروه‌های پر خطر در ابتلا به ایدز به حساب می‌آیند.
 از مادر مبتلا به جنین:ویروس می‌تواند از طریق مادر آلوده به جنین در داخل رحم ویا حین زایمان ویا در طی دوران شیردهی (که می‌توان به وسیله جایگزینی شیر مادر، از آن جلوگیری کرد) به جنین یا نوزاد منتقل شود.

این شیوه در مورد ابتلای کودکان ،بسیار شایع است به طوری که ۹۰ درصد تمامی کودکان آلوده به HIV در سال ۲۰۰۳ از طریق انتقال مادر به کودک آلوده شدند هرچند داروها در کاهش شانس این انتقال موثرند.

راه‌هایی که ایدز نمی‌تواند منتقل شود عبارتنداز:
از طریق هوا
سرفه و عطسه
از طریق بوسیدن
تماس پوستی یا دست دادن
از طریق استفاده مشترک از لوازم آشپزی مانند دیگ و چاقو
از طریق تماس با صندلی توالت
از طریق حشرات، نیش یا گاز حیوانات
از طریق شنا در استخرهای عمومی
از طریق خوردن غذایی که توسط فرد آلوده به اچ‌ آی وی تهیه شده باشد.

پیشگیری
از آنجا که تاکنون واکسن و یا علاج قطعی برای این بیماری کشف نشده‌ است و در آینده نزدیک نیز امکان پذیر به نظر نمی‌رسد مهم‌ترین راه مبارزه با این بیماری پیشگیری و آموزش است.
گزارش سال ۲۰۰۷ بانک جهانی در مورد ایدز در جنوب آسیا، شیوع بیماری ایدز را «شدید» اما «قابل پیشگیری» می‌داند.

برای پیشگیری از انتقال اچ آی وی، بهترین راه خودداری از برقراری رابطه جنسی با فرد آلوده به ایدز و استفاده از کاندوم‌های جنس لاتکس (نوعی پلاستیک) است.
ذرات با ابعاد اچ آی وی نمی‌توانند از کاندوم لاتکس عبور کنند و اگر به درستی و به طور منظم استفاده شوند شیوه کاملا موثری در کاهش خطر انتقال بیماری محسوب می‌شوند. هرچند تنها شیوه صد در صد موثر خودداری کامل از آمیزش جنسی با افراد مشکوک است.

معتادان تزریقی می‌توانند با خودداری از مصرف سرنگ‌های مشترک خطر آلودگی به اچ آی وی را کاهش دهند.
آزمایش اچ آی وی
بسیاری از مبتلایان به ایدز از بیماری خود ناآگاهند.کمتر از یک درصد از جمعیت شهری آفریقا که از نظر جنسی فعال هستند آزمونِ اچ‌ آی‌ وی داده‌اند، و این نسبت در منطقه‌های روستایی از این هم کمتر است. همچنین، تنها نیم درصد از زنان بارداری که از امکانات بهداشت شهری بهره می‌گیرند، آزمایشِ اچ‌ آی وی داده و نتیجهٔ آزمایش خود را دریافت نموده‌اند. افزون بر آن، این نسبت برای بهداشت روستایی از این هم پایین‌تر است.
ازاین رو، برای استفاده از فراورده‌های خونی آزمایش HIV گرفت.

در جریان عمومی ترین آزمایش‌ها برای تشخیص اچ‌ آی‌ وی، یک نوع خاص از پادتن‌ها یا همان پروتئین‌های ضدبیماری ردیابی می‌شود.
در چند هفته‌ای که ردیابی آلودگی بی ثمر و جواب آزمایش منفی است، فرد آلوده می‌تواند ویروس را به سایرین منتقل کند.

نشانه ها و عوارض و بیماری های شایع ناشی از ایدز
نشانه‌های ایدز اصولاً نشانه‌هایی هستند که اشخاصی که سیستم ایمنی سالم دارند، دارای آن‌ها نمی‌باشند.

بیشتر نشانه‌های ایدز زمان بروز عفونت‌های عارض‌شونده از باکتری، ویروس، قارچ و انگل‌هایی به وجود می‌آیند ، و معمولاً به آسانی مهار می‌شوند، پدیدار می‌شوند. آسیب‌های فرصت‌طلبانهٔ HIV در کسانی معمول هستند که ایدز دارند.
سیستم دفاعی بدن که از حمله ویروس صدمه دیده‌است، قوای خود را برای مبارزه با بیماری‌ها از دست می‌دهد و هر نوع عفونتی می‌تواند جان بیمار را تهدید کند. کسانی که به اچ‌آی‌وی آلوده هستند در مقابل بیماری‌هایی مانند سل، مالاریا، ذات الریه، برفک، زونا، زخم‌های بدخیم، سرطان، عفونت‌های مغزی ، عفونت شکم و خطر نابینایی آسیب پذیرتر می‌شوند.

بیماران مبتلا به ایدز همچنین در مقابل آنچه به نام عفونت‌های فرصت طلب معروف است آسیب پذیر هستند. این نوع از عفونت‌ها از باکتری‌های شایع، قارچ‌ها و انگل‌هایی نشات می‌گیرد که یک بدن سالم قادر به مبارزه با آنهاست، اما می‌توانند در افرادی که سیستم دفاعی بدن آنها آسیب دیده ایجاد بیماری کند و گاه آنها را از پا در آورند.

داروها و درمان موقتی
در مجموع چهار دسته دارو وجود دارد که در مقاطع مختلف آلودگی و رشد ویروس ایدز عمل می‌کنند :
بازدارنده‌های ورودی: این داروها به پروتئین‌های موجود بر سطح بیرونی ویروس اچ‌آی‌وی می‌چسبد و از پیوستن و ورود آن به سلول‌ها جلوگیری می‌کند. تاکنون تنها یک نمونه از دارو، به نام ‘فوزیون (Fuzeon)، وارد بازار شده‌است.

بازدارنده‌های ان‌آرتی (Nucleoside reverse trans criptase):

این بازدارنده‌ها ویروس اچ‌ آی وی را از نسخه‌سازی از ژن‌های خود باز می‌دارد.
بازدارنده‌های ان‌ان‌آرتی (Non-nucleoside reverse trans criptase): این بازدارنده‌ها نیز فرآیند نسخه سازی را مختل می‌کنند. آنها با چسباندن خود به آنزیمی که این فرآیند را کنترل می‌کند نسخه سازی را مختل می‌کنند.

بازدارنده‌های نوع پروتیز (Protease):

این داروها به آنزیم دیگری به نام پروتیز که نقشی اساسی در جمع آوری ذرات ویروس تازه دارد، می‌چسبند.
داروهای ضدویروس ایدز باید به صورت ترکیبی مصرف شوند. معمولا سه نوع داروی مختلف از دست کم دو دسته مختلف از داروها به طور همزمان به بیمار تجویز می‌شود.

با تغییر شکل دادن ویروس اچ آی‌ وی، برخی از نمونه‌های این ویروس در مقابل داروها مقاوم می‌شوند. بنابراین شانس کنترل اچ‌آی‌وی در صورت استفاده از چند دارو بیشتر خواهد بود. در برخی موارد از آلودگی‌های تازه، ویروسهایی ردیابی شده‌اند که حتی پیش از آغاز معالجات در برابر داروهای موجود مقاومت نشان می‌دهند.

داروی ایرانی
محققان ایرانی داروی گیاهی ضد ایدز جدیدی با نام ایمد کشف کرده اند که در مراحل اولیه از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند. این دارو که به گفتهٔ مدیر این پروژه موجب تقویت سیستم دفاعی بدن در برابر این ویروس می‌شود حاصل پنج سال تحقیق در این زمینه‌است.

عوارض جانبی داروها
 عوارض جانبی شایع
تهوع، استفراغ، سردرد، خستگی مفرط، کهیر، اسهال، بی‌خوابی، بی‌حسی در اطراف دهان، درد معده.
سایر عوارض جانبی
التهاب لوزالمعده، آسیب به کبد و لوزالعمده، زخمهای درون دهان، تغییر شکل بدن، آسیب به سلولهای عصبی، کم خونی، درد عضلانی و ضعف.
بدنامی و گسترش آلودگی
ایدز تنها یک مشکل بهداشتی نیست، بلکه یک مشکل اجتماعی و فرهنگی نیزهست، این بیماری تابو تلقی می‌شود و با هاله‌ای از شرم و منع‌های اخلاقی و فرهنگی همراه است که این موضوع مانع از اعلام بیماری از سوی افراد شده و همین مساله منجر به پنهان ماندن بیماری، طی نشدن پروسه درمان و در نتیجه شیوع سریع آن می‌شود.

به علت پیش داوری و ترس از سرایت بیماری، این بیماران درمورد انتخاب مسکن، شغل، مراقبت‌های بهداشتی و حمایت عمومی مورد تبعیض قرار می‌گیرند. رفتارهای نامناسب و تحقیرآمیز موجب انزوای بیمار گشته، فرصت آموزش را از وی می‌گیرد. وحشت از مرگ، وحشت طرد و تنهایی و انگ اجتماعی، اخراج کارگران مبتلا و بدنامی از طرف دوستان و خانواده سبب می‌شود افرادی که گمان می‌کنند ممکن است آلوده باشند، وضعیت خودشان را تا جایی که مقدور است مخفی نگه دارند که این خود موجب گسترش آلودگی است.