یائسگی زودرس چیست؟

ممکن است چند سال قبل از آخرین قاعدگی خود، دوره‌های قاعدگی نامنظمی را تجربه کنید. دوره‌های قاعدگی طولانی‌تر یا کوتاه‌تر، لکه‌بینی بین دوره‌های قاعدگی یا تغییر در خونریزی واژینال، تمامی این موارد، اغلب از اولین نشانه‌های یائسگی هستند. پس بهتر است به محض تجربه دوره‌های قاعدگی نامنظم، حتما به یک متخصص زنان و زایمان مراجعه نمایید.

از نظر هورمونی، یائسگی زودرس شبیه به یائسگی طبیعی است. تخمدان‌ها استروژن بسیار کمی تولید می‌کنند یا اصلاً استروژن تولید نمی‌کنند. تخمک‌گذاری به طور کامل یا تقریباً با درصد بالایی متوقف می‌شود. با این حال، گاهی اوقات تخمدان‌ها برای مدت کوتاهی دوباره شروع به فعالیت می‌کنند و می‌توانند تخمک‌گذاری کنند و در این صورت، بارداری، امکان‌پذیر می‌شود.

در این شرایط، تخمدان‌ها هنوز هزاران تخمک دارند و قادر به فعالیت هستند. این نکته را به خاطر داشته باشید، که یائسگی زودرس به معنای پیری زودرس زن نیست؛ فقط به این معنی است که تخمدان‌های او، دیگر به طور طبیعی عمل نخواهند کرد.

عناوین اصلی

علائم یائسگی زودرس

اولین علائم یائسگی زودرس، شبیه به علائمی است که اگر در سن مورد انتظار، به یائسگی برسید، آن‌ها را تجربه خواهید کرد. علائم یائسگی زودرس که ناشی از جراحی یا درمان‌های مربوط به سرطان است، به دلیل تغییر ناگهانی در سطح استروژن، می‌تواند شدیدتر باشند. از میان علائم رایج در یائسگی زنان، باید به موارد زیر اشاره کنیم:

گر گرفتگی
تعریق شبانه
مشکلات خواب
تغییرات خلق و خوی
سردردهای میگرنی
دردناک شدن سینه‌ها
خشکی واژن
کاهش میل جنسی
خارش پوست
افزایش وزن، به دلیل کاهش سطح متابولیسم پایه
خستگی

علل بروز یائسگی پیش از زمان طبیعی

به طور قطع، هر بیماری‌ای برای بروز، علل خاص خود را دارد. یائسگی زودرس نیز از این قائله مستثنی نخواهد بود. از این رو بروز چنین مشکلی پیش از زمان مناسب، می‌تواند بسته به علل خاصی باشد. از جمله علل یائسگی زودرس باید به موارد زیر اشاره کنیم:

نارسایی اولیه تخمدان

نارسایی اولیه تخمدان، زمانی اتفاق می‌افتد که دوره‌های قاعدگی به طور ناگهانی، در سنی زودتر از حد انتظار، متوقف ‌شود. نارسایی اولیه تخمدان، به میزان 1٪ از جمعیت زنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ اما در 60٪ از این موارد، نمی‌توانیم علت خاصی را برای آن پیدا کنیم. علائم نارسایی اولیه تخمدان، ممکن است مواردی از این قبیل باشند:

دوره‌های نامنظم قاعدگی
بدون دوره‌های قاعدگی، بعد از قطع قرص‌های ضد بارداری خوراکی
ناتوانی در باردار شدن

درمان برای سرطان

شیمی درمانی و رادیوتراپی می‌تواند باعث از کار افتادن تخمدان‌ها شود؛ اما با این وجود، همه درمان‌های مربوط به سرطان، منجر به یائسگی زودرس نمی‌شوند.

ناهنجاری‌های ژنتیکی

کروموزوم‌ها، از جمله کروموزوم‌های جنسی، ممکن است غیرطبیعی باشند. ناهنجاری‌های کروموزوم‌های جنسی، شامل سندرم ترنر، اختلالات مربوط به داشتن کروموزوم Y (که به طور معمول، فقط در مردان رخ می‌دهد) و سندرم X شکننده، است.

اختلال خودایمنی

در این اختلال، بدن فرد، آنتی‌بادی‌های غیرطبیعی تولید می‌کند که به بافت‌های بدن از جمله تخمدان‌ها، حمله می‌کند و به آن‌ها آسیب می‌رساند.

برداشتن تخمدان‌ها با جراحی

یائسگی زودرس با برداشتن تخمدان‌ها، برداشتن رحم یا بدون برداشتن آن، اتفاق می‌افتد. این جراحی ممکن است به دلیل سرطان یا سایر شرایط سلامتی، مانند اندومتریوز شدید، ضرورت داشته باشد. جراحی برای برداشتن هر دو تخمدان (اووفورکتومی دوطرفه)، به دوره‌های قاعدگی پایان می‌دهد و به یائسگی منجر می‌شود.

برداشتن رحم با جراحی

جراحی برای برداشتن رحم (هیسترکتومی)، به دوره‌های قاعدگی پایان می‌دهد؛ اما تا زمانی که تخمدان‌ها کار می‌کنند، اکثر علائم دیگر یائسگی، توسط فرد تجربه نمی‌شود.

عوارض یائسگی زودرس

به طور کلی زنانی که یائسه شدن زودرس مواجه می‌شوند، ممکن است در سلامتی خود با خطراتی مواجه شوند. مثلا ممکن است آنها بیشتر از مردم عادی در معرض خطر مرگ زودرس، بیماری‌های عصبی، اختلالات روانی- جنسی، اختلالات خلقی، پوکی استخوان، بیماری ایسکمیک قلبی، ناباروری و … قرار گیرند.

البته در زمان گذشته، بارداری در زنان مبتلا به یائسگی زودرس، امری نادر بوده است؛ اما با پیشرفت‌های اخیر علمی در اهدای تخمک، این زنان، اکنون، امیدوار هستند که صاحب فرزند شوند. به علاوه اینکه، درمان‌های جایگزین هورمونی، برای کاهش عواقب نامطلوب ناشی از این مشکل، مفید است.

همچنین، زنان مبتلا به یائسگی زودرس، در معرض خطر تراکم پایین استخوان، شروع زودرس پوکی استخوان و بیماری عروق کرونر قلب، قرار دارند. زنان مبتلا به نارسایی زودرس تخمدان، از زندگی جنسی خود، رضایت کمتری به دست می‌آورند و نسبت به زنانی که دارای تخمدان‌های با عملکرد طبیعی هستند، به طور میانگین، اضطراب، افسردگی، حساسیت، عصبانیت و ناراحتی روانی بیشتری را تجربه می‌کنند.

نحوه تشخیص یائسگی پیش‌رس

برای تشخیص یائسگی زودرس، می‌توان برخی اقدامات ساده را انجام داد. از جمله:

انجام تست بارداری
اندازه‌گیری سطح هورمون‌ها
انجام آزمایش‌های دیگر، برای شناسایی علت
گاهی اوقات، انجام آزمایش ژنتیک و تجزیه و تحلیل کروموزومی

پزشکان زمانی به وجود یائسگی زودرس مشکوک می‌شوند که زنی با سن کمتر از 40 سال، دارای علائم یائسگی باشد. یا دوره‌های قاعدگی کم و یا نامنظمی داشته باشد. یا حتی، بدون دوره‌های قاعدگی باشد و نتواند باردار شود. در چنین شرایطی، تست بارداری برای اطمینان از اینکه بارداری، دلیل قطع دوره قاعدگی نیست، انجام می‌شود.

سپس سطح استروژن و هورمون محرک فولیکول (که تخمدان‌ها را برای تولید استروژن و پروژسترون تحریک می‌کند) اندازه‌گیری می‌شود. برای تایید تشخیص یائسگی پیش از موعد، ممکن است لازم باشد این اندازه‌گیری‌ها به صورت هفتگی برای مدت چند هفته، تکرار شوند. همچنین آزمایشات اضافی ممکن است برای کمک به پزشکان انجام شود تا علت بروز این مشکل یا اختلالات مرتبط، شناسایی گردند.

پس از آن پزشک متخصص می‌تواند خطرات تهدید کننده سلامتی زن را بررسی کرده و درمان مناسب را به ایشان توصیه کند. به عنوان مثال، اگر پزشکان مشکوک شوند که زنی به تیروئیدیت (یک نوع اختلال خودایمنی) مبتلا است، سطح هورمون تیروئید در خون را اندازه‌گیری می‌کنند.

اگر زنی، دارای ناتوانی شناختی، لرزش یا از دست دادن تعادل (آتاکسی) باشد یا اینکه، یکی از بستگان نزدیک او، یائسگی زودرس یا کمتر از 35 سال را تجربه کرده باشد، مشاوره و آزمایش ژنتیک انجام می‌شود. از سوی دیگر، آزمایش خون برای هورمون آنتی‌مولرین (که در تخمدان‌ها تولید می‌شود)، می‌تواند برای ارزیابی عملکرد تخمدان‌ها و تخمین میزان شانس باردار شدن یک زن، پس از درمان با داروهای باروری، انجام شود.

در نهایت نیز باید بیان نماییم، این بررسی‌ها ممکن است برای کسب اطلاع در مورد پوکی استخوان، میزان تراکم استخوان نیز، انجام شوند.

روش‌های مناسب درمان یائسگی زودرس

بروز یائسگی پیش از موعد، می‌تواند بسیار ناراحت کننده باشد. طبیعی است که خانم‌ها در چنین شرایطی با احساساتی از قبیل «ناراحتی، غم و اندوه» مواجه شوند. البته ممکن است احساسات متفاوتی در مورد تصویر بدن، باروری، زنانگی و جنسیت خود نیز، تجربه کنند. در صورت تشخیص بروز چنین بیماری در فرد، شخص می‌تواند به متخصصان خاصی جهت درمان یائسگی زودرس مراجعه کند.

متخصصانی از قبیل، متخصص غدد، متخصص زنان و زایمان، متخصص باروری، پزشک روانشناس یا روانپزشک. در زنان مبتلا به یائسگی، سطح استروژن کاهش می‌یابد که این خود، خطرات درازمدت، پوکی استخوان و بیماری‌های قلبی را افزایش می‌دهد. البته هورمون درمانی در یائسگی یا استفاده از قرص‌های ضد بارداری خوراکی، به کاهش این خطرات کمک می‌کند و باید تا سن مورد انتظار برای یائسگی، مصرف شوند.

اگر به هر دلیلی، قادر به انجام هورمون درمانی نیستید (مثلاً به دلیل سرطان سینه)، پزشک می‌تواند درمان‌های دیگری را به شما پیشنهاد دهد. در این زمینه استروژن درمانی، به تسکین علائم کمک می‌کند و از سایر عوارض یائسگی زودرس (مانند خشکی واژن و نوسانات خلقی) جلوگیری می‌کند. همچنین، به حفظ تراکم استخوان نیز کمک شایانی خواهد نمود.

از آنجایی که مصرف استروژن به تنهایی، خطر ابتلا به سرطان دیواره رحم (سرطان آندومتریوز) را افزایش می‌دهد، اکثر زنان باید همراه با استروژن، یک پروژسترون نیز مصرف کنند تا از این سرطان، در امان بمانند. در این میان زنانی که عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) را انجام داده‌اند، نیازی به مصرف پروژسترون همراه با استروژن نخواهند داشت.

جمع‌بندی

بروز یائسگی در زنان، امری طبیعی بوده و به مرحله‌ای از زندگی گفته می‌شود که دیگر احتمال باردار شدن با درصد بالایی از بین رفته یا به طور کامل قطع می‌شود. به طور متوسط، زنان، در اوایل دهه 50 سالگی خود، یائسگی طبیعی را پشت سر می‌گذارند.اما در این میان برخی از خانم‌ها، ممکن است دچار یائسگی زودرس شوند، که این اتفاق اصولا قبل از 45 سالگی رخ می‌دهد.

در این شرایط، علائم، شباهت زیادی با یائسگی طبیعی دارد؛ اما مشکلات زیادی را به وجود می‌آورد. از سوی دیگر علل بروز آن هم در دست خود خانم‌ها بوده و قابل پیشگیری است. به همین دلیل خانم‌هایی که احساس می‌کنند درگیر این مسئله شده‌اند، باید در کوتاه‌ترین زمان ممکن به متخصص زنان و زایمان مراجعه نموده و روند درمانی مناسب را در پیش گیرند.

سوال‌های متداول

آیا استرس شدید می‌تواند باعث بروز یائسگی زودرس شود؟

استرس ناشی از فعالیت‌های روزانه، کار یا سایر رویدادهای زندگی، دلیلی برای یائسه شدن زود هنگام نیست. اگر احساس می‌کنید که استرس، در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد کرده است، بهتر است که در این مورد با یک متخصص سلامت روان، صحبت کنید.

آیا می‌توانیم یائسگی زودرس را به طور کامل درمان کنیم؟

خیر. نمی‌توان این مشکل را به طور کامل درمان کرد یا اینکه فعالیت تخمدان‌ها را به حالت عادی بازگرداند. اما می‌توان با کمک پزشک، علائم و عوارض جانبی ناشی از این بیماری را کاهش داد.

چگونه می‌توانیم خطرات یائسگی پیش‌رس را کاهش دهیم؟

بیشتر علل بروز این بیماری از کنترل شما خارج هستند. سیگار کشیدن، تنها عامل قابل کنترل در سبک زندگی شما است که عدم استفاده از آن می‌تواند بروز این اختلال در بدن را کاهش دهد. اما علل دیگر همچون شرایط سلامتی، جراحی یا درمان سرطان، در بیشتر مواقع، غیرقابل پیشگیری یا کنترل هستند.

آیا پس از تشخیص یائسگی زودرس، هنوز هم می‌توانیم باردار شویم؟

یائسه شدن بر توانایی شما برای باردار شدن، تاثیر منفی می‌گذارد. زیرا بدن شما دیگر توانایی تخمک‌گذاری ندارد. با این حال، در صورتی که 12 ماه متوالی را بدون دوره قاعدگی، سپری کرده باشید، همچنان احتمال بارداری در شما وجود دارد. در این زمینه لازم است از پزشک متخصص زنان و زایمان اطلاعات بیشتری کسب کرد.