بارداری خارج از رحم

بارداری خارج از رحم چیست؟

چه وقت به یک بارداری٬ حاملگی اکتوپیک گفته می شود؟

بارداری خارج از رحم (به انگلیسی: Ectopic Pregnancy) به حاملگی خارج از حفره اندومتر (رحم) گفته می شود که جنین در حال رشد٬ بجای قرارگیری در دیواره رحم٬ به روی برخی سطوح دیگر متصل میشود.

در ۹۸ درصد مواقع حاملگی های خارج رحمی، جنین در داخل لوله های فالوپ قرار میگیرد؛ که به آن حاملگی لوله ای (tubal pregnancy) نیز گفته می شود. به ندرت جنین در حال رشد به یک مکان دیگر مانند گردن رحم یا تخمدان متصل می شود.

علت بارداری خارج از رحم

میزان بروز حاملگی های اکتوپیک امروزه رو به افزایش گذاشته است که علت عمده آن شامل موارد زیر است:

• بیماری های التهابی لگن
• استفاده از فناوری های کمک باروری
• بستن لوله ها است.

خوشبختانه میزان عوارض و مرگ و میر به دلیل تشخیص زودرس به طور قابل توجهی کاهش یافته است.

در ابتدا میخواهیم یک نگاه کلی به این موضوع داشته باشیم و با نشانه های آن آشنا شویم:

علائم بارداری خارج از رحم

• درد:
  درد شکم یا لگن، یک طرفه یا دوطرفه، به صورت منطقه ای یا به صورت پخش
• آمنوره:
  حدود نیمی از زنان در زمان مورد انتظار برای خونریزی قاعدگی، درجات متغیری از خونریزی را دارند که سبب می شود از حاملگی خود بی اطلاع باشند.
• خونریزی های بی قاعده از واژن
• سنکوپ:
  از هوش رفتن یا سرگیجه شدید می تواند نشان دهنده خونریزی داخل شکمی باشد.

به طور کلی علایم بارداری خارج از رحم به بارداری طبیعی شباهت زیادی دارد و ممکن است تشخیص برای پزشک ساده نباشد، اما با چند آزمایش میتواند آن را تشخیص دهد:

1. اندازه رحم به همان اندازه نرمال قبل از بارداری باشد و یا فقط کمی بزرگ شده باشد
2. واژن دچار خونریزی شده باشد
3. با لمس دهانه رحم درد در ناحیه لگن احساس شود
4. افزایش حجم تخمدان به طور قابل توجه، در حدی که با لمس کردن قابل تشخیص گردد
5. معاینات بالینی نمی تواند به طور صد در صد وقوع بارداری خارج رحمی را تایید نماید، زیرا به عنوان مثال ۳۰ درصد از بیماران مبتلا به بارداری نابجا دچار خونریزی مهبلی نمی شوند و یا تنها در ۱۰ درصد موارد توده تخمدان قابل لمس می باشد.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر بارداری خارج از رحم هستند؟

• زنانی که در گذشته دچار بیماری های التهابی لگن بوده اند
• سیگاری بودن در حال حاضر یا در گذشته
• وجود IUD

در حدود یک سوم از زنانی که دچار حاملگی خارج رحم می شوند هیچ ریسک فاکتوری وجود ندارد!

مشکلات لوله فالوپ در افزایش ریسک ابتلا به بارداری خارج از رحم

• بیماری های التهابی لگن (PID):
  باعث التهاب در رحم، لوله ها و تخمدان ها میشود که میتواند منجر به چسبندگی اعضا داخل لگن شود.
• جراحی لوله ها در گذشته
  اندومتریوز
  لیومیوم
  آنومالی های لوله ها

بیش از یک سوم بارداری هایی که ممکن است پس از بستن لوله ها اتفاق بیفتد نیز اکتوپیک است.

• فناوری کمک باروری (ART):

داروهایی که به منظور افزایش تولید فولیکول های تخمدانی به کار برده می شوند، باعث بالا رفتن سطوح هورمون های پروژسترون و استرادیول می شوند که بر حرکات لوله های فالوپ و همچنین شل شدن رحم تاثیر میگذارند؛ به همین دلیل قبل از IVF لوله معیوب بایستی خارج شود.

• در زنانی که از IUD استفاده می کنند،
  در صورت وقوع حاملگی، ۵٪ اکتوپیک می باشند. که در مقایسه با زنانی که از روش های پیشگیری استفاده نمی کنند، کمتر است.

آیا میتوان از بارداری خارج از رحم پیشگیری کرد؟

شما میتوانید با رعایت دو نکته زیر تا حد زیادی از حاملگی خارج از رحم پیشگیری کنید:

۱- پیشگیری و درمان به موقع و سریع بیماری های مقاربتی تا حد خوبی از وقوع بارداری نابجا جلوگیری کنید

۲- ترک کردن سیگار

تشخیص و درمان بارداری خارج از رحم

سونوگرافی:

اصولا هر گاه تشخیص برای پزشک مشخص نباشد، بیماران با اندازه گیری مکرر هورمون human chorionic gonadotrophin یا همان آزمایش بتا hcg و همچنین سونوگرافی واژینال پیگیری می شوند.

هورمون human chorionic gonadotrophin گنادوتروپین جفتی انسانی از هورمون‌هایی است که در حین بارداری تولید می‌شود. این هورمون توسط جفت ایجاد می‌شود که تخمک بارور شده را پس از لانه گزینی در رحم تغذیه می‌کند. این هورمون که با نام اچ ‌سی ‌جی (HCG) معروف است اولین بار حدود ۱۱ روز پس از لقاح در خون و بین ۱۲ تا ۱۴ روز پس از لقاح در ادرار قابل اندازه گیری است. سطح این هورمون در هفته‌های ۸ تا ۱۱ به حداکثر خود رسیده و سپس در ادامه حاملگی کاهش می‌یابد. HCG، اساس آزمایش‌های ادرار و خون است و در اوایل بارداری بهترین روش برای تائید بارداری است. منبع: نی نی پلاس

• هرگاه میزان HCG (آزمایش بتا hcg) بین ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ قرار گرفت، سونوگرافی باید بتواند حاملگی داخل رحمی را تشخیص بدهد،
• اما اگر میزان این هورمون بالاتر از آن محدوده باشد و سونوگرافی واژینال تشخیصی نباشد، حاملگی خارج از رحم یا مراحل اولیه یک حاملگی طبیعی مطرح است.

لاپاراسکوپی:

امروزه سونوگرافی واژینال به عنوان ابزار تشخیصی ارجح، جایگزین این روش شده است. اما در صورت لزوم جراحی برای درمان حاملگی خارج از رحم و به شرط پایدار بودن شرایط همودینامیک بیمار، لاپاراسکوپی روش استاندارد است.

کورتاژ معمولا زمانی انجام می شود که بر اساس یافته های سونوگرافی و نیز سطوح هورمون HCG، بین حاملگی اکتوپیک و نیز حاملگی داخل رحمی و غیر طبیعی تردید وجود داشته باشد.

( اگر بارداری ناخواسته نباشد، نباید کورتاژ انجام شود؛ زیرا ممکن است یک بارداری طبیعی داخل رحمی که در مراحل اولیه است را خارج کند.)

• لاپاراتومی:
  در موافعی که علائم حیاتی بیمار ناپایدار است، جراحی فوری ضرورت دارد.
• کلدوسنتز:
  از طریق واژن سوزنی را وارد می کنند.
• MRI:
  زمانی از این روش استفاده می شود که محل حاملگی اکتوپیک در مناطق نامعمول باشد یا میخواهند قبل از عمل جراحی از خونریزی های شدید جلوگیری کنند.

در چه مواقعی میتوان از درمان انتظاری استفاده کرد؟

درمان انتظاری یعنی تحت نظر پزشک به شکل دوره ای چکاپ شده و به محض علامتدار شدن و پیدایش مشکل درمان شروع میشود.
درمان انتظاری در موارد زیر به کار برده میشود:

۱- در بیمارانی که علامت دار نیستند.

۲- سطوح اولیه هورمون HCG در آن ها پایین باشد و نیز شواهدی که نشان دهنده از بین رفتن خود به خودی حاملگی اکتوپیک باشد، وجود داشته باشد.
(سطوح HCG کاهش پیدا کند.)

۳- بیمار در ارتباط با خطر پارگی لوله، خونریزی داخل شکمی و نیز لزوم انجام جراحی اورژانسی آموزش لازم را ببیند.

درمان دارویی:

متوتروکسات (MTX) برای زنانی که تشخیص حاملگی اکتوپیک در آن ها تایید شده است و همچنین علائم حیاتی و همودینامیک پایدار دارند نیز در زنانی که شک بالینی قوی برای حاملگی اکتوپیک وجود دارد، تجویز می شود.

درمان جراحی (قطعی ترین درمان):

فقط برای افرادی که منع استفاده از درمان دارویی داشته باشند و یا شواهدی مبنی بر پارگی لوله در آنها وجود داشته باشد، انجام می گیرد.

جراحی به روش لاپاراسکوپی:

در بیمارانی که از لحاظ علائم حیاتی و همودینامیک پایدار می باشند و به درمان طبی پاسخ مناسب نداده اند، روش استاندارد درمان جراحی است.

درمان اورژانسی:

هر گاه یک حاملگی اکتوپیک دچار پارگی شود، جراحی فوری مورد نیاز است.

موارد منع مصرف داروی متوتروکسات در حاملگی خارج رحم

• شیردهی
• نقص ایمنی
• مصرف مزمن الکل
• کبد چرب الکلی
• سایر بیماری های مزمن کبدی
• حساسیت به متوتروکسات
• بیماری ریوی فعال
• بیماری زخم پپتیک
• ساک حاملگی بزرگتر از ۳٫۵ cm
• فعالیت قلب جنین

شاید برای شما این سوال پیش بیاید که

آیا امکان نگهداری جنین حاصل از حاملگی خارج رحم (اکتوپیک) وجود دارد؟

پاسخ شما این است که جنین در این نوع حاملگی شانس زنده ماندن ندارد و هم چنین مادر می تواند در معرض خون ریزی های شدید تهدید کننده حیات قرار بگیرد.

تشخیص بارداری خارج از رحم با بیبی چک

با تست بیبی چک میتوان باردار بودن یا نبودن را چک کرد اما نمیتوان از اینکه بارداری داخل رحم اتفاق افتاده و یا خارج از رحم اطمینان حاصل کرد. بنابرین اگر شما تست داده اید و نتیجه بیبی چک شما مثبت بوده و شک دارید که ممکن است بارداری خارج از رحم داشته باشید٬ میتوانید با تکرار آزمایش بتا در طی دو روز به فاصله دو روز٬ بتای خود را اندازه گیری کنید.

بتا در حاملگی خارج رحمی

حال اگر در آخرین آزمایش بتا hcg ٬ اندازه بتا به نسبت ازمایش دو روز قبل٬ دو برابر شده بود میتوانید از بارداری داخل رحم مطمئن باشید اما اگر بتا دو برابر نشده بود یا تغییر نکرده بود٬ سریعا به پزشک مراجعه کنید.